Kağızman’ın Narıyla İlgili Gerçekler: “Meşhur mu?” Sorusuna Cevap
Kağızman, Kars ilinin tarihi ve doğal bakımdan zengin ilçelerinden biri. İlçenin eski adı olarak geçen “Narinkale” (nar kalesi) rivayeti, yörede nar üretiminin eski zamanlarda hatırı sayılır düzeyde olduğunu düşündürür. ([kagizman.gov.tr][1]) Bu durumda “Kağızman’ın narı meşhur mu?” sorusuna yanıt aramak için önce tarihsel arka planı, ardından da günümüzdeki durumu ve akademik tartışmaları ele almak gerekir.
Tarihsel Arka Plan
İlçenin eski isimlerinden biri olan Narinkale, adını “çok sayıda narın yığılı kaleler gibi durması” iddiasına dayandırır. İlçe belgesinde şu ifade yer alır: “Eski devirlerde kasabada çok nar yetiştiği için narlar toplanıp kaleler gibi yığıldığından etraftaki il ve kazalar burayı nar yığını, nar kalesi diye adlandırmışlar.” ([kagizman.gov.tr][1]) Yani yörede narın yetiştiği ya da en azından nar ile ilgili güçlü bir kültürel imgenin bulunduğu söylenebilir.
Ayrıca yörede halk arasında çok bilinen türkülerden biri olan Kağızman’a ısmarladım nar gele de narın varlığına dair kültürel bir işaret taşır. Türkünün iki varyantı vardır; biri narın Kağızman’da mevcut olduğuna dair, diğeri ise aksine “Kağızman’da nar yoktur” anlamı çıkarılabilecek biçimdedir. Örneğin bir kaynakta şu yorum yapılmıştır:
“nar kağızman’da var… ancak hiçbir yerinde nar ağacı yoktur. nar üretimi yapılmaz.” ([ekşi sözlük][2])
Bu da tarihsel olarak “narın varlığı” algısının güçlü olduğunu ama üretiminin ya belgelenmediğini ya da zamanla unutulduğunu düşündürür.
Haliyle, Kağızman’ın narla ilişkisinin tamamen folklorik ve sembolik düzeyde olduğu; somut tarımsal üretim verilerinin eski dönemlerde net biçimde kalmadığı anlaşılmaktadır.
Günümüzde Durum ve Akademik/Endüstriyel Tartışmalar
Bugünün verilerine bakıldığında, Türkiye genelinde nar üretimi ve ihracatı önemli bir konudur. Örneğin bir kaynakta belirtildiği üzere “Ülkemizin 2021 yılı nar üretimi 647 676 ton olup 177 695 tonluk ihracatıyla 131 milyon 980 bin dolar gelir elde edilmiştir.” ([Tarım ve Orman Bakanlığı][3]) Bu veriler narın tarımsal açıdan güçlü bir konumda olduğunu gösterir.
Öte yandan, Kağızman özelinde yapılan bir çalışma dikkat çekicidir: 2024 yılında yörede, “Kağızman’a ısmarladım nar gele” türküsünden esinle, ilçede nar bahçesi kurulması kararlaştırılmıştır. Esenkır Köyü’nde 40 nar fidanı dikilerek deneme bahçesi oluşturulmuştur. ([Anadolu Ajansı][4]) Bu çalışma, yörede nar üretiminin geçmişte yaygın olup olmadığını tam olarak ortaya koymasa da, “deneme” statüsünde nar yetiştirilebileceği fikrini gündeme taşımaktadır.
Akademik ya da bölgesel tarım araştırmaları bakımından bakıldığında, nar yetiştiriciliğinin yapılması için iklim, toprak, mikroklima gibi faktörlerin dikkate alındığı ve bu bağlamda Kağızman’da “iklimin birçok meyvenin yetişmesine elverişli olduğu” ifadesi kullanılmıştır. ([Anadolu Ajansı][4]) Yine de haberde Tarım ve Orman İl Müdürlüğü’nün “burada daha önce nar yetişip yetiştirilmediği konusunda net bir bilgiye ulaşamadık” şeklinde ifadeleri vardır. ([Diyadinnet][5]) Bu, üretimin geçmişte sistematik biçimde yapılmadığı ya da belgelenmediği anlamına gelir.
“Meşhur mu?” Sorusuna Cevap
Tüm bu bilgiler ışığında şu sonuca ulaşabiliriz:
– Kağızman’ın narla sembolik ve kültürel bağları güçlüdür: Eski adı Narinkale olması, yöresel türkü sözlerinde narın yer alması, halk belleğinde narın çağrışım yaratması bunu gösterir.
– Ancak “meşhur nar üretim merkezi” olarak resmi tarımsal verilerde güçlü bir yer edinmişliği yoktur. Üretim belgelenmemiştir ya da günümüzde yaygın üretimi bulunmamaktadır.
– Günümüzde deneme niteliğinde bir nar bahçesi kurulmuş olması, narın üretilebilir olduğu yönünde umut taşımaktadır, fakat bu durum henüz “meşhur narı” ifadesini tam karşılamamaktadır.
– Bu nedenle, “Kağızman’ın narı meşhurdur” demek şu aşamada abartılı olabilir. Doğru ifade “Kağızman’ın narla ilişkilendirilmiş bir geçmişi ve potansiyeli vardır, ancak yaygın üretim veya meşhur tatlı narıyla tanınırlığı henüz tam yerleşmemiştir” şeklinde olmalıdır.
Değerlendirme ve İlerisi için Notlar
Eğer yörede nar yetiştiriciliği yaygınlaştırılmak isteniyorsa, aşağıdaki adımlar fayda sağlayabilir:
– Toprak ve iklim analizlerinin detaylandırılması, hangi nar çeşitlerinin bölgede uygun olduğu konusunda araştırma yapılması.
– Yerel halkla yapılan anketlerle “nar yetişti mi, biz hatırlıyoruz ama belgesi yok” gibi sözlü tarihin derlenmesi.
– Yerel ürün olarak narın marka değerinin oluşturulması, “Kağızman narı” adıyla pazarlama çalışmaları.
– Folklorik bağlantının kültürel turizm değerine dönüştürülmesi: örneğin nar bahçeleriyle birlikte “nar festivali”, türkü etkinliği gibi.
Sonuç olarak: Kağızman’ın narı meşhur değildir